Dijital Çağda Habercilik: Veri Gazeteciliği

Veri gazeteciliği, Amerika ve Avrupa’daki medya kuruluşlarında giderek büyüyen ve gelişen bir alan. Artık gazeteciler veri analiz araçlarını kullanmayı öğrenip kodlama dersleri alıyor. Büyük medya kuruluşlarının haber merkezlerine, kod yazmayı bilen gazeteciler alınıyor. Peki veri gazeteciliği nedir ve teknolojideki gelişmeler gazeteciliği nasıl değiştirdi? The Times gazetesi muhabiri Peter Yeung‘a sorduk:

Veri gazeteciliği nedir? Daha önce bu terimi hiç duymamış birine nasıl anlatırdın?

Yeung: Aslında ben veri gazeteciliğini ayrı bir alan olarak değil, sadece gazeteci olarak haberlerimde kullandığım bir araç olarak görüyorum. Bu tıpkı bir eğitim muhabirinin bir üniversitede kaynakları olması gibi. Ben de belli haberler için ya da habere belli bir açı katmak için veriyi kullanıyorum. Fakat tanım için belki de on yıllar öncesine, bilgisayar destekli habercilik fikrine bakılabilir: İnsanların yapamadığı hesaplama ve analizleri bilgisayarların gücünden yararlanarak yapmak.

Peki veri gazeteciliği neden önemli? Haber yaparken neden veriye ihtiyaç duyuyoruz?

Aslında zorunda değiliz; mesela en iyi veri haberlerinden bazıları veriye çok da fazla referans yapmayabiliyor. Bu, araştırmanın çıkarımlarıyla ilgili. Mesela The Sunday Times’ta doping skandalıyla ilgili yaptığımız haberlere bakabilirsin. Sadece belli atletlerin performans arttırıcı ilaçlar kullanmak zorunda olduklarıyla ilgiliydi. Yani iyi bir haber yapmak için ille veri gerekli değil. Fakat, veriyi ve güvenilir istatistikleri kullanmak, haberini daha güvenilir yapar ve eleştirilere karşı sağlam bir temel oluşturur. Bu sadece bir anektoddan ya da alıntıdan fazlasıdır, haberini istatistiklerle kanıtlayabilirsin. Bu her zaman haberi destekler ve daha güçlü yapar.  

Peki gazeteciler veriyi nereden bulurlar? Ve onu nasıl analiz ederler?

Veri düzeyi dünya genelinde farklılık gösteriyor. İngiltere bu konuda oldukça iyi ve gelişiyor. Ulusal İstatistik Bürosu’na sahibiz ve bu dünyanın en iyi organlarından biri. Amerika’da da çeşitli yerler var, Avrupa’da Avrupa ile ilgili istatistikleri paylaşan Eurostats var. Türkiye’deki veri durumunu bilmiyorum, fakat hükümet organları olmasa bile çeşitli yollar var; haberde kullanabileceğiniz araştırmalar yapan ve veri toplayan STK’lar olabilir. Veri kazıma, indirme gibi bilgisayar tekniklerini kullanarak ya da geleneksel olarak manuel hesaplama yoluyla kendi veri kümelerinizi bile yaratabilirsiniz. Mesela, buna örnek olarak, Londra’da, Araştırmacı Gazetecilik Bürosu var, sokaklarda ölen evsizlerin sayısını tutuyorlar. Bu manuel veri toplamanın bir örneği. Önemli olduğu düşünülen bir konuda eğer bir veri yoksa yapılacak şey budur.

Bir veri gazetecisi hangi becerilere sahip olmalı?

Veri gazeteciliğinin farklı çeşitleri var. Eğer becerilerinizi geliştirmeye devam etmek istiyorsanız buna yıllarca çalışıp pratik yaparak yatırım yapmalı, R, Phyton ve D3 gibi bilgisayar dillerini öğrenmelisiniz. Bununla birlikte çok ısmarlama sonuçlar ve analizler elde edebilirsiniz ve kesinlikle gelecekte zamanını buna harcamaya değer. Ancak, Excel gibi basit şeylerde tablo yaratmayı ya da veri düzenlemeyi bilerek de çok iyi bir veri gazetecisi olabilirsin. Başlangıç için Excel çok basit ve gerçekten güçlü bir araç. Ben herkesi doğrudan olayların kodlama kısmına gitmeye teşvik etmem.

Yani kodlama bilmeden de iyi bir veri gazetecisi olunabilir mi? Peki sosyal medya ve internet verileri?

Sosyal medya verileriyle ilgili durum farkli olabilir. Fakat bol miktarda araç var ve düzenli olarak değişiyor. Ancak, mesela belirli tweetleri analiz etmek istiyorsan bunu yapabileceğin web siteleri ve araçlar var. Mesela web icin webscraper.io var. Mesela gelecek Türkiye seçimine ya da potansiyel başka etkinliklere bakmak ya da İstanbul’da kullanılan bir hashtag’i analiz etmek istiyorsan, kod yazmadan bunu yapabileceğin araçlar var. Sadece hashtag’i giriyorsun ve o bütün işi senin için yapıyor. Fakat, açıkçası bu araçlarda sınırlamalar vardır – bazen spesifik şeyler için ödeme yapmak zorunda kalabilirsin. Ve ayrıca tweet kazıma işine gelince, internette kodlama kısmını öğreten çok sayıda ücretsiz özel dersler var ve oldukça basitler. Bazı meslektaşlarınızla, ya da ilgilenen arkadaşlarınızla birlikte çalıştığınızda bu daha kolay. Yani kodlama yeteneğine sahip olmak zorunda değilsiniz ama bunu yapabileceğiniz araçlar da var ve her zaman gelişiyorlar.

Genel olarak, teknolojinin, The Times’da haberciliği nasıl değiştirdiğinden de bahsedebilir misin?

Gazetede klasik şeyler var. Bazen sporda, bazı pratik analizleri ortaya çıkarmak için görsellerle ek açıklamalar yaparsın. Fakat temel olarak hikaye anlatımı (habercilik) formatı bugünlerde dijitalden geliyor. Ve bunun iki türü var. Küçük şeyler var, mesela, standart bir makalenin içine eklenecek, interaktif ve haberi daha anlaşılır kılacak şeyler.

Eğer orijinal verilerine sahip olduğumuz bir haber varsa, mesela, sağlık hizmetleri; (bir ambulansla evinize dönmeniz ne kadar sürer, belirli bir alandaysanız bir ambulansın size ulaşması ne kadar sürer? gibi) habere adresinizi girebilirsiniz, size ortalama süre gösterilir ve bu ulusal süre ile kıyaslanır. Ayrıca, önemli verileri ortaya çıkarabileceğiniz, ek açıklamalar ekleyip, ilginç noktaları netleştirebileceğiniz interaktif grafikler de oluşturabilirsiniz. Bunlar geleneksel makalenin dışındaki yeni haber formatlarına örnek olabilir. Mesela haber oyunları… Geçenlerde The Times’ta birkaç tane yaptık. Star Wars’tan bir macera testi yaptık, çeşitli soruları cevaplıyorsunuz ve Star Wars’tan hangi karakter olduğunuza karar veriliyor. Çok iyi giden bir ofsayt oyunu var; futboldaki o çok karmaşık ofsayt kuralını kullanıyorsun, okuyucuyu hakem haline getiriyorsun ve ofsayt olup olmadığına karar veriyor. (Haber)

Ayrıca, multimedyayı büyük, güçlü görüntülerin olduğu plana getiren format da var. Bu gerçekten de istenen bir şey; okuyucuların hikayeye dalmasını istiyorsunuz. Ve bu kağıt baskıda yapamayacağınız bir şey; multimedya yönünü, ses ve görüntüyü kullanmak.

Son olarak bugüne kadar yaptığın haberler arasında favorin hangisiydi?

Son zamanlarda Londra Maratonu ile ilgili yaptığım eğlenceli bir haber vardı. Bu güzel bir fırsattı çünkü genellikle modern kölelik ya da yolsuzluk gibi konularla ilgili ciddi haberler yapıyorum. Ama iki hafta önce Londra maratonunu incelediğimiz bir haber yaptık. Maraton sonuçları ve zamanları ile ilgili güzel veriler var; rota boyunca her koşucunun ne kadar hızlı gittiğini söyleyen onlarca zaman kontrolü var – ve Londra maratonunda 40,000 koşucu var. Buna baktık ve maratonda hile yapan insanları bulmak istedik. Büyük bir analiz yaptık ve beş ya da altı kişinin İngiltere rekoru sahibi olan Mo Farah’tan daha hızlı koştuğunu bulduk. Bu kişileri karşılaştırdık. Sonra ortaya çıktı ki bu hızlı periyotlarin hepsi aynı alanda gerçekleşmiş. Sonra harita üzerinde insanların en çok hangi alanlarda hile yapmasının mümkün olduğunu bulduk. Ardından bu insanları sosyal medya ve diğer araçlarla izledik. Soruyu onlara ilettik ve çok çeşitli bahaneleri vardı. Gerçekten de, eski okul haberciliğiyle veri analizi karışımı eğlenceli bir haberdi.

Röportaj: İclal Turan